Cải thiện bữa ăn ca cho công nhân trong khu công nghiệp

Cả nước hiện nay có 256 KCN, KCX phân bố ở 61 tỉnh, thành phố, tạo việc làm cho  gần 1,2 triệu lao động trực tiếp và khoảng 1,5 triệu lao động gián tiếp. Ðiều đó có nghĩa, trong một ngày, tại các KCN, KCX, cung cấp gần  2,7 triệu bữa ăn ca cho NLÐ. Do vậy nhu cầu đối với bếp ăn tập thể và các cơ sở cung cấp suất ăn sẵn hiện rất lớn.

Theo báo cáo của Viện Dinh dưỡng, bữa ăn ca đóng góp từ 32 đến 35% tổng năng lượng ăn trong một ngày của NLÐ. Tuy nhiên, các khẩu phần ăn của công nhân chỉ đáp ứng được gần 80% nhu cầu về năng lượng, khẩu phần ăn của nữ công nhân bị thiếu năng lượng hơn so với khẩu phần ăn của công nhân nam. Ðặc biệt, khẩu phần ăn của nữ công nhân ở mức lao động nhẹ chỉ đáp ứng được 77,7% nhu cầu năng lượng.
Trong tình trạng kinh tế khó khăn, người lao động (NLÐ) trong các khu công nghiệp, khu chế xuất (KCN, KCX) phải tiết kiệm chi tiêu. Không ít công nhân coi phần ăn tăng ca của công ty là bữa ăn chính trong ngày.



Nhưng phần ăn này lại quá nghèo dinh dưỡng do chính các chủ công ty, doanh nghiệp (DN) muốn tiết kiệm chi phí; các bếp ăn được thuê nấu và cung cấp các suất ăn sẵn vì lợi nhuận "kiếm chác" thêm, lại tìm cách xà xẻo bằng cách tìm mua các loại thực phẩm giá rẻ chế biến... dẫn đến những vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm, nguy cơ ngộ độc tập thể tại các bep cong nghiep trong KCX, KCN.


6 giờ sáng, cô công nhân Nguyễn Thị Mến, làm việc tại Công ty TNHH Global (Thanh Miện, Hải Dương) uể oải dậy làm vệ sinh cá nhân trước khi  đi làm. Tối qua, tăng ca về muộn, tranh thủ "trốn" được bữa ăn tối tại nhà trọ, nên sáng ra chẳng có cơm nguội ăn, cô đành ăn tạm gói mì trước khi đi làm. Mặc dù hiểu, bữa ăn trưa tại công ty vốn đạm bạc đang chờ, không thể bù đắp cường độ lao động nặng nhọc mà cô và những công nhân khác đang đảm nhiệm.

Mến cho biết: "Công ty có tăng tiền cho suất ăn ca nhưng khẩu phần ăn chẳng tăng là bao. Suất cơm, quanh đi quẩn lại vẫn là rau luộc, trứng rán, đậu rán hay vài miếng chả, giò thái mỏng tang, ít nước rau lõng bõng... nên cứ đến hai, ba giờ chiều là đói meo. Nhiều người không chịu được đã gục, ngất xỉu tại dây chuyền.

Phòng bên cạnh, cô công nhân Nguyễn Thị Cúc đang mang thai vào tháng thứ tám cũng đang ăn mấy củ khoai, sắn luộc với các bạn chung phòng. Mến nói: "Mọi người ăn thế, chẳng lẽ mình ăn cơm. Tí em uống thêm cốc sữa bà bầu là ổn. Vì mang thai, em được điều chuyển công việc nhẹ nhàng hơn, không tăng ca, nên không tốn sức như mọi người".

Trưởng ban Tuyên giáo LÐLÐ tỉnh Hải Dương Nguyễn Thị Láng giọng buồn bã kể: "Có lần, tôi đến giảng bài tại một công ty trong KCN Nam Sách, Chủ tịch công đoàn định báo cơm khách, tôi từ chối xin được ăn cùng công nhân. Vào nhà ăn, thấy rất nhiều suất cơm dang dở, tôi hỏi một nam công nhân: "Sao còn thừa nhiều thế này?". Cậu nói: "Cô cứ ăn đi sẽ có câu trả lời". Tôi mở hộp cơm thấy rau xào khoảng hơn một thìa, hai miếng đậu, hai miếng thịt mỏng tang. Quá nhạt nhẽo! Vốn là người rất đơn giản trong ăn uống, vậy mà tôi chỉ xúc được vài miếng cơm, rồi bỏ.

Hậu quả của việc ăn uống kham khổ, không bảo đảm  dinh dưỡng khiến cho NLÐ không đủ sức khỏe làm việc, phát sinh nhiều bệnh liên quan ăn uống thiếu chất, suy dinh dưỡng, thiếu máu, tụt can-xi... bị ngất xỉu trong giờ làm việc. Với những lao động nữ đang mang thai, thường bị thiếu máu, thiếu vi-ta-min A, gây ra tình trạng sinh non, trẻ sinh bị thiếu cân. Ðứa trẻ khi ra đời bị suy dinh dưỡng, còi cọc, chậm phát triển, ảnh hưởng cả một thế hệ lao động trong tương lai.

Nhìn các cháu nữ công nhân mang thai uể oải, cố gắng nuốt từng thìa cơm trong thời tiết nóng nực, hai mắt tôi cay xè. Suất cơm 12 nghìn đồng còn như thế, ấy vậy mà có công ty chỉ cho NLÐ ăn với mức năm nghìn đồng thì không hiểu NLÐ lấy đâu ra sức lực để làm việc. Họ ngất ngay trên dây chuyền thì không có gì là khó hiểu?

Theo khảo sát của chúng tôi tại một số KCN ở một số vùng kinh tế trọng điểm cho thấy, tại nhiều KCX, KCN, giá thành mỗi suất ăn ca của công nhân trong tủ bếp công nghiệp chỉ từ 8 đến 12 nghìn đồng (tập trung tại các KCN phía nam) hoặc khá hơn có trung bình từ 15 đến 18 nghìn đồng. Thậm chí, có DN hiện vẫn có mức ăn dưới tám nghìn đồng/suất. Có rất ít DN cung cấp khẩu phần ăn đạt từ 20 đến 25 nghìn đồng.

Giá thành một suất ăn thường giữ trong một thời gian dài, trong khi giá cả liên tục "leo thang", đồng nghĩa với việc chất lượng bữa ăn ngày càng giảm. Không chỉ như vậy, một suất ăn phải "gánh" theo cả thuế giá trị gia tăng và các chi phí khác như: vận chuyển, bảo hiểm. Ðó là chưa kể tiền hoa hồng để có hợp đồng cung cấp bữa ăn...

Ðể có thể cung cấp được các phần cơm giá rẻ, các cơ sở chế biến phải giảm thức ăn hoặc sử dụng những thực phẩm không bảo đảm chất lượng, nguyên liệu rẻ tiền. Một chủ bếp ăn cung cấp suất ăn công nghiệp LM-Bình Hàn, thành phố Hải Dương cho biết, với bất cứ đơn giá nào, sau khi trừ mọi chi phí, và tiền lãi, chất lượng  suất ăn còn lại khoảng 75-80% đơn giá đặt hàng.

PV tìm đến thôn Ðông Duệ, xã Ðồng Lạc (Nam Sách, Hải Dương) nơi có những sơ cở sản xuất cơm hộp. Mỗi cơ sở cung cấp từ 600 đến 700 suất cơm/ngày, giá trung bình khoảng 12 nghìn đồng/suất. Chín giờ sáng, những chiếc xe ô-tô bán tải đã nối đuôi nhau vận chuyển cơm vào DN. Những suất cơm này sẽ được chờ ít nhất khoảng hai tiếng rưỡi đồng hồ nữa trong thời tiết nóng nực hoặc lạnh giá mới đến được với công nhân. Không ai dám chắc vi khuẩn độc hại không xâm nhập trong khẩu phần ăn ấy.

Ðã vậy, bữa ăn của công nhân thường bị "ăn chặn" nhiều khâu. Thứ nhất, chính các DN muốn tiết kiệm chi phí nên đặt hàng với đơn giá thấp. Thứ hai, với các DN  thuê người  vào nấu thì chính các bếp ăn này lại ăn chặn thêm một phần, bằng cách mua các mặt hàng giá rẻ. Tất cả những điều này dẫn đến những vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm, nguy cơ ngộ độc tập thể tại các bếp ăn trong KCX, KCN.

Theo thống kê của Cục Vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATP) (Bộ Y tế), năm năm gần đây, tỷ lệ ngộ độc thực phẩm trong các bếp ăn tập thể chiếm từ 12 đến 20,6% so với các ca ngộ độc thực phẩm trong toàn quốc. Ngộ độc tập thể trong các KCN, KCX xảy ra nhiều nhất tại Ðông Nam Bộ (chiếm tỷ lệ 66,7% tổng số vụ cả nước). Tỷ lệ ngộ độc do hóa chất giảm, nhưng ngộ độc do vi sinh còn nhiều. Các vụ ngộ độc xảy ra nhiều hơn ở các DN thuê các cơ sở cung cấp suất ăn sẵn.

Tuy nhiên TS Lâm Quốc Hùng, Cục  VSATTP khẳng định, tình trạng ngộ độc thực phẩm tại các KCN vẫn trong tầm kiểm soát. TS Hùng cho biết thêm: Trong các cuộc thanh, kiểm tra VSATTP tại các bếp ăn tập thể trong các DN hoặc KCN,  KCX thường thấy các vi phạm: như không có giấy chứng nhận đủ điều kiện VSATTP, không được tập huấn kiến thức VSATTP, không có hồ sơ theo dõi việc lưu mẫu thức ăn, hồ sơ kiểm soát nguồn nguyên liệu thực phẩm dùng trong bữa ăn; dụng cụ nấu ăn không bảo đảm  vệ sinh. Chưa kể số nhân công phục vụ bữa ăn thường vượt công suất từ hai đến năm lần...

Sự lo ngại của các cấp, các ngành có liên quan, dư luận xã hội không chỉ dừng lại ở nguy cơ ngộ độc thực phẩm cao trong khẩu phần ăn ca của NLÐ trong KCN, KCX. Tại một khảo sát của Viện Công nhân, công đoàn (Tổng LÐLÐ Việt Nam) cho thấy, có 37,5% NLÐ trong DN FDI cho biết bữa cơm của họ không đủ thức ăn, hoặc bị thiếu. PGS, TS Lê Bạch Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng cho biết: NLÐ chỉ có thể đánh giá cảm giác đói về thể chất, chứ không thể cảm nhận được cái đói về mặt vi chất.

Theo một nghiên cứu chúng tôi tiến hành tại các KCN phía bắc, tỷ lệ thừa cân béo phì ở công nhân cao hơn so với cộng đồng là 10,9%. Ða phần chất lượng bữa ăn của công nhân rất mất cân đối. Năng lượng trong khẩu phần chỉ có 12% chất đạm, 16% chất béo, còn lại là chất bột, đường. Việc đan xen thiếu và thừa dinh dưỡng đang tạo "gánh nặng kép về dinh dưỡng" cho NLÐ tại các KCN, KCX. Ðây là những nguyên nhân góp phần làm cho sức khỏe của NLÐ ngày càng suy giảm.

Do chưa có quy định bắt buộc về năng lượng, hàm lượng các chất dinh dưỡng trong bữa ăn ca, nên nhiều DN phó mặc cho các cơ sở cung cấp suất ăn, dẫn đến tình trạng chế độ dinh dưỡng bữa ăn ca  của NLÐ tại các KCN, KCX không bảo đảm về năng lượng, dinh dưỡng, mất an toàn vệ sinh thực phẩm kéo dài.

Phó Chủ tịch Tổng LÐLÐ Việt Nam Hoàng Ngọc Thanh nói: Thực trạng này rất đáng lên án. Ðã đến lúc chúng ta cần tìm giải pháp từng bước khắc phục tình trạng này, để bảo đảm sức khỏe, tính mạng cho NLÐ. Không thể để DN chạy theo lợi nhuận mà coi thường sức khỏe của NLÐ, ảnh hưởng lớn đến chất lượng nguồn nhân lực của đất nước. Hiện Tổng LÐLÐ Việt Nam đã có văn bản chỉ đạo các cấp công đoàn, đặc biệt là công đoàn cơ sở cần phải coi bữa ăn giữa ca của NLÐ là một nội dung bắt buộc trong quá trình thương lượng và ký thỏa ước lao động tập thể.

Phó Chủ tịch Công đoàn KCN, KCX Hà Nội Nguyễn Ðình Thắng đề xuất: Hãy xuống bếp ăn, cùng ăn một bữa với NLÐ trước khi chúng ta cùng nhau ngồi lại để bàn thảo, đề xuất những chính sách liên quan.

Theo ông Thắng, đối với tình hình thực tế hiện nay, một suất ăn tính vào thời điểm này cần phải có giá trị từ 18 đến 20 nghìn đồng, không kể tiền chi phí dịch vụ, mới có thể bảo đảm  dinh dưỡng cho NLÐ. Và cho biết, Công đoàn KCN, KCX Hà Nội đã và đang ráo riết chỉ đạo công đoàn cơ sở thành lập tổ kiểm tra nhà ăn ca, bao gồm:  đại diện ban chấp hành công đoàn cơ sở, y tế cơ quan, hằng ngày có nhiệm vụ kiểm tra, giám sát định lượng, chất lượng bữa ăn ca...

Những nơi DN cố tình không tăng tiền ăn ca, công đoàn tiếp tục làm việc yêu cầu DN tăng cường công tác quản lý, giám sát và nâng cao chất lượng bữa ăn. Khi có thông tin về nhà thầu cung cấp dịch vụ ăn ca không bảo đảm  chất lượng, công đoàn sẽ  kiểm tra, giám sát DN và nhà thầu cung cấp chất lượng bữa ăn ca. Nếu nhà thầu khắc phục thiếu sót và cải thiện tốt thì tiếp tục được cung cấp dịch vụ ăn ca. Ngược lại DN buộc phải thay đổi nhà thầu.

Nhằm cải thiện bữa ăn ca của NLÐ, Viện trưởng Viện Công nhân, công đoàn (Tổng LÐLÐ Việt Nam) Phạm Quang Ðiều cho rằng, trong quá trình xây dựng Luật Tiền lương tối thiểu, cần có những quy định bắt buộc DN phải cung cấp bữa ăn giữa ca cho NLÐ. Cần làm rõ bữa ăn ca là do chủ sử dụng lao động trợ cấp cho NLÐ hay DN bắt buộc phải trả cho NLÐ, không tính vào lương. Trong đó, cần quy định mức ăn giữa ca thấp nhất bằng 1% lương tối thiểu vùng.

Viện Công nhân, công đoàn đã có kiến nghị, trước mắt Chính phủ sớm có văn bản quy định về bữa ăn giữa ca trong các loại hình DN. Khi xây dựng quy hoạch các KCN, KCX, cần dành quỹ đất để DN, KCN, KCX xây dựng bếp ăn tập thể với trang thiết bị hiện đại như bếp điện công nghiệp để đảm bảo nhu cầu sức khỏe cho NLÐ; có cơ chế, chính sách ưu đãi và khuyến khích các DN tổ chức bữa ăn ca cho NLÐ.

Ðể  ngăn chặn và giải quyết vấn đề ngộ độc thực phẩm xảy ra tại các bếp ăn tập thể tại KCX, KCN hiện nay, TS Lâm Quốc Hùng đề nghị: Bên cạnh việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định về ATVSTP, cần có chế tài xử phạt nghiêm và kiên quyết đối với những đơn vị vi phạm ATVSTP.

Các cơ quan chức năng cần nghiên cứu xây dựng các mô hình, trung tâm cung cấp suất ăn cho công nhân tại các KCN, KCX;  yêu cầu các chủ lao động phải cung cấp, cập nhật tên địa chỉ của các nhà cung cấp suất ăn sẵn cho cơ quan quản lý để quản lý, giám sát. Cục VSATTP tiếp tục phối hợp  các ban, ngành liên quan xây dựng Thông tư quy định cụ thể về hình thức dịch vụ suất ăn sẵn cũng như Thông tư hướng dẫn quản lý theo chuỗi cung cấp thực phẩm.